Αλεξάντερ Σολζενίτσιν In Memoriam

της Χριστιάννας Λούπα

Όταν ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν επέστρεψε οριστικά στη Ρωσία μετά την εξορία του στη Δύση, στις 27 Μαΐου 1994, πήγε κατευθείαν στη Σιβηρία, όπου έσκυψε να αγγίξει το χώμα, σαν ύστατη πράξη σεβασμού στη μνήμη εκατομμυρίων θυμάτων που μαρτύρησαν στα σταλινικά στρατόπεδα. Τους επόμενους δύο μήνες ταξίδευε σε όλη την αγαπημένη του χώρα, που είχε να δει για μια ολόκληρη εικοσαετία.

Επειδή όμως εύκολα η ανθρωπότητα λατρεύει είδωλα και σύντομα τα ξεχνά, καλό θα ήταν να φέρουμε στη μνήμη μας λίγα πράγματα για το όνομα – θρύλος που έμελλε να σηματοδοτήσει με τα ανατρεπτικά του συγγράμματα τη διαφορά ανάμεσα στο Ανατολικό και Δυτικό μπλοκ στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Σολζενίτσιν γεννήθηκε στον Καύκασο το 1918, σπούδασε Φυσική και Μαθηματικά και υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε και παρασημοφορήθηκε ως λοχαγός. Το 1945 όμως κατηγορήθηκε από τις μυστικές υπηρεσίες για αντισοβιετική προπαγάνδα και καταδικάστηκε σε φυλάκιση οκτώ ετών σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, επειδή σε επιστολή που είχε στείλει σε φίλο του αμφισβήτησε τις πολεμικές ικανότητες του Στάλιν. Αφέθηκε ελεύθερος το 1953, λίγους μήνες πριν από το θάνατο του Στάλιν και εξορίστηκε στην κεντρική Ασία, όπου άρχισε να γράφει.

Η παραμονή του στο στρατόπεδο στάθηκε αφορμή για τη συγγραφή του βιβλίου του «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς», ένα βιβλίο – κόλαφος για το σοβιετικό σύστημα και τα στρατόπεδα εργασίας, που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό, αφού κατόρθωσε να αφυπνίσει την κοινή γνώμη σχετικά με τον «κομμουνιστικό παράδεισο», που πολλοί είχαν πιστέψει ότι υπήρχε.

Με το εγχείρημα του αυτό ο Σολζενίτσιν περνά επισήμως πλέον στη μαύρη λίστα των «αντιφρονούντων» και μολονότι η περιβόητη KGB κατάσχει τα χειρόγραφά και τα βιβλία του και συνεχίζει τις διώξεις, εκείνος αφοσιώνεται ολοένα και περισσότερο στη συγγραφή, με αποκορύφωμα το επικό αριστούργημά του, το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», ένα χρονικό των φυλακών και των στρατοπέδων συγκέντρωσης, (γκουλάγκ), της ΕΣΣΔ, από το 1918 έως το 1956, βασισμένο σε μαρτυρίες 227 κρατουμένων, εκτός από τη δική του. Το έργο αυτό τον καθιέρωσε σαν σύμβολο κατά του ολοκληρωτισμού και της καταδυνάστευσης των λαών.

Το 1970 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο ίδιος, βέβαιος ότι δεν θα του επιτραπεί η επάνοδος στην πατρίδα, δεν πήγε τότε στη Στοκχόλμη να παραλάβει το Βραβείο, το παρέλαβε όμως τέσσερα χρόνια αργότερα, ενώ βρισκόταν στην εξορία στη Δύση, αφού οι σοβιετικές αρχές, πνέοντας μένεα, του αφαίρεσαν την υπηκοότητα κι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα του.

Η κυβέρνηση Γκορμπατσόφ του πρόσφερε βραβείο για το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» το 1990, εκείνος όμως αρνήθηκε να το παραλάβει λέγοντας ότι δεν μπορούσε να δεχτεί τιμές για ένα βιβλίο γραμμένο με το αίμα εκατομμυρίων ανθρώπων!Αλλά καλύτερη τύχη δεν είχε ούτε το Ανώτατο Κρατικό Βραβείο με το οποίο αποπειράθηκε να τον τιμήσει και η κυβέρνηση Γιέλτσιν, το 1998: «Δεν μπορώ να δεχτώ βραβείο από μια κυβέρνηση που οδήγησε τη χώρα στην καταφρόνια και το χάος», δήλωσε, ασκώντας έντονη κριτική και στο μετασοβιετικό καθεστώς.

«Είναι ο Αλεξάντρ Σολτσενίτσιν εκείνος που άνοιξε τα μάτια του κόσμου για την πραγματικότητα του σοβιετικού συστήματος, ανάγοντας την προσωπική του εμπειρία σε παγκόσμια περιωπή», τονίζει ο Νικολά Σαρκοζί, με αφορμή τον θάνατο του κορυφαίου διανοούμενου τον περασμένο Αύγουστο σε ηλικία 90 ετών.

«Αρνούμενος να εγκαταλείψει την χώρα του, ώστε να καταγγείλει πιο αποτελεσματικά τις πράξεις της εξουσίας, δημοσίευσε με κίνδυνο της ζωής του την «Πτέρυγα Καρκινοπαθών» και κατόπιν το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», που ισοδυναμούν με πράξεις αντίστασης κατά της καταπίεσης», συνεχίζει ο Γάλλος πρόεδρος και καταλήγει :«Η αδιαλλαξία του, τα ιδεώδη του κι η μακρά και πολυκύμαντη ζωή του, κάνουν τον Αλεξάντρ Σολτσενίτσιν μία μυθιστορηματική φιγούρα, τον διάδοχο του Ντοστογέφσκι. Ανήκει στο Πάνθεον της παγκόσμιας λογοτεχνίας».

Καλό ταξίδι Αλεξάντερ Ισάγιεβιτς Σολζενίτσιν! Έτσι κι αλλιώς, όπως είπες, «ο θάνατος είναι ένα φυσικό, αλλά όχι το τελευταίο, ορόσημο της υπάρξεως κάποιου».